कुंडलिनी सुषुम्ना वारीं, चढोनि जाई: कुंडलिनी शक्तीचे संक्षिप्त विवरण : Ultimate Power of Kundalini Shakti and Kundalini Awakening

आध्यात्मिक मार्गाची रुची असेल किंवा नसेल तरीही कुंडलिनी या विषयाची उत्सुकता अनेक व्यक्तींमध्ये आढळते कुंडलिनी बद्दल जाणून घ्यायला अनेकांना आवडते कुंडलिनी हा विषय तसा गूढच आहे म्हणायला हरकत नाही. माझ्या परीने मी या विषयावर लिखाण करत असते त्यातलाच हा संक्षिप्त विवरण करणारा लेख आहे. 

भूतकाळातील अनेक योगी साधकांनी संतांनी मार्गदर्शकांनी कुंडलिनी शक्ती बद्दल त्यांच्या साहित्यामध्ये जसं की ओवी काव्य अभंग इत्यादी मध्ये उल्लेख केलेला आढळतो सर्वांना पूजनीय अशा ज्ञानेश्वरी मध्ये सुद्धा परम पूज्य संत श्री ज्ञानेश्वर महाराजांनी ज्ञानेश्वरी मध्ये कुंडलिनी विषयावर लिहिले आहे.

सामान्यतः प्रत्येक प्राण्यामध्ये कुंडलिनी ही सुप्त अवस्थेत असते. सध्या आपण माणसाचा विचार करु. कारण संकल्प करणे साधना करणे हे सर्व या मानव योनीमध्ये आकलनीय आहे आणि सातत्यपूर्ण साधनेतून साधता येऊ शकते. तर मानवामध्ये हे कुंडलिनी शक्ती सुप्त अवस्थेत असते. सुरुवातीलाच एक गोष्ट मी स्पष्ट करते की, किंबहुना विनंती करते की ज्यांना या विषयांमध्ये रस आहे त्यांनी रसग्रहण करावे मनन चिंतन करावे. इतरांनी समीक्षा करण्यामध्ये आपली प्राणशक्ती फुकट घालवू नये.

तिची रचना सापासारखी असते आणि तिची गतीही सर्पासारखीच असते. जेव्हा व्यक्ती योगाभ्यास करतो, तेव्हा ही ऊर्जा शरीरात गोलाकार फिरत राहते आणि शक्ती संवर्धन कार्यात भाग घेते.

या विषयातील योग साधक तज्ञांच्या मते, कुंडलिनीची गती प्रकाशाच्या तुलनेत खूपच जास्त आहे. प्रकाश एका सेकंदाला सुमारे 18,500 मैल अंतर पार करतो, तर कुंडलिनीची गती 34,500 मैल प्रति सेकंद आहे.

कुंडलिनी मूलाधार चक्रात असते आणि तेथेच सुप्त स्थितीत विश्रांती घेत असते. मूलाधार चक्र हे शरीरातील सर्व चक्रांपैकी एक आहे. आधुनिक शरीरशास्त्राच्या दृष्टिकोनातून पाहिल्यास, ही चक्रे म्हणजे शरीरातील नाडींच्या (Nerves) जाळ्यांचे केंद्र आहेत.

चक्रांचा उल्लेख करताना खालून वर जाणारा –  असा क्रम लक्षात घ्यावा.

या चक्रांची नावे पुढीलप्रमाणे आहेत:

1. मूलाधार चक्र 
2. स्वाधिष्ठान चक्र
3. मणिपूर चक्र
4. अनाहत चक्र
5. विशुद्ध चक्र
6. आज्ञा चक्र
7. सहस्त्रार चक्र

ही चक्रे शरीरातील वेगवेगळ्या भागांमध्ये स्थित असतात आणि कुंडलिनी जागृत झाल्यानंतर ती ऊर्जेच्या प्रवाहाने सक्रिय होतात.

मूलाधार चक्र हा मेरुदंडाच्या (सुषुम्ना नाडीच्या) खालच्या भागात स्थित असतो. मलउत्सर्जनाच्या जागेपासून वर प्रजनन अवयव सुरू होईपर्यंत जी त्वचेची जागा असते त्याच्या मध्यबिंदू ज्या ठिकाणी हे चक्र असते. कुंडलिनी शक्ती याच ठिकाणी सुप्त अवस्थेत असते.

स्वाधिष्ठान चक्र प्रजनन अवयवांजवळ असते, आणि त्याच्या वर जवळच मणिपूर चक्र असते, जे नाभीच्या ठिकाणी स्थित असते. याला नाभीचक्र असे सुद्धा म्हणतात.

अनाहत चक्र हृदयाच्या भागात मध्यभागी असते, तर विशुद्ध चक्र हे अनाहत चक्राच्या वर कंठात म्हणजे घशाच्या ठिकाणी असते. फुलपाखरासारखा आकार असलेली, थायरॉईड ग्रंथी (Thyroid glands) विशुद्ध चक्राशी संबंधित असते.

आज्ञा चक्र हे दोन्ही भुवयांच्या मधोमध कपाळाच्या केंद्रस्थानी असते. म्हणजेच भ्रू मध्याच्या ठिकाणी असते. याच्याशी पीनियल ग्रंथी (Pineal gland) आणि पिट्यूटरी ग्रंथी (Pituitary body) संबंधित असतात.

जेव्हा कुंडलिनी शक्ती जागृत होते, तेव्हा ती मेरुदंडाच्या मध्यभागी असलेल्या सुषुम्ना नाडी मार्गे वरच्या दिशेने प्रवाहित होते. या प्रवासात इडा नाडी (सूर्य नाडी) आणि पिंगला नाडी (चंद्र नाडी) यांच्या सहाय्याने ती शरीरातील चक्रांना सक्रिय करते.

शेवटी ही ऊर्जा सहस्रार चक्रात पोहोचते. यामुळे योग्याला अथवा साधकाला पूर्ण आध्यात्मिक जागृती आणि मोक्ष मुक्ती सारखी अनुभूती मिळते. हा लेख म्हणजे या संपूर्ण कुंडलिनी विषयाचे संक्षिप्त विवरण आहे याची नोंद घ्यावी त्यानुसार हे सर्व लिहिलेले आहे.

जेव्हा कुंडलिनी मेरुदंडामधून वरच्या दिशेने प्रवास करते, तेव्हा ती ज्या ज्या चक्रांमधून जाते, त्या सर्व चक्रांना ती सक्रिय व जागृत करते.

• स्वाधिष्ठान चक्र जागृत झाल्यावर मनुष्य अधिक सूक्ष्म स्तरावर मुक्तपणे संचार करू शकतो. सूक्ष्माचा अनुभव घेऊ शकतो.
• मणिपूर चक्र उघडल्यावर व्यक्तीमध्ये आत्मसंरक्षणाची शक्ती वाढते. सुरक्षितता प्रस्थापित होते.
• अनाहत चक्र सक्रिय झाल्यावर अंतःदृष्टि (आत्मज्ञान) प्राप्त होते. याला इंग्रजीमध्ये inner consciousness असे म्हणतात.
• विशुद्ध चक्र जागृत झाल्यावर व्यक्ती दिव्य श्रुती (आत्मिक श्रवणशक्ती) प्राप्त करू शकतो. तो काही कलांमध्ये निपुण होऊ शकतो त्याचे वक्तृत्व व व्यक्तिमत्व प्रभावी बनत जाते
• आज्ञा चक्र उघडल्यानंतर साधकाला दिव्य दृष्टि (सुप्त शक्तींचा जागर) प्राप्त होऊ शकते. साधकांमध्ये, गोष्टींना समजून घेण्याची उच्चस्तरीय आकलन शक्ती विकसित होते

आज्ञा चक्राच्या वर ब्रह्मरंध्रात सहस्रार चक्र असते. सहस्रार चक्र जागृत होणे हेच कुंडलिनी योगातील अंतिम ध्येय आहे. 

सहस्रार चक्र जागृत झाल्यानंतर काय होते?

• शरीर आणि आत्मा पूर्णतः स्वतंत्र होतात. स्वातंत्र्य म्हणजे काय ते खऱ्या अर्थाने अनुभवास येते.
• आत्मा शरीराच्या बाहेर जाऊन इच्छित स्थळी प्रवास करू शकतो आणि परत मूळ शरीरात येऊ शकतो. यासाठी योग्य मार्गदर्शनाची नितांत आवश्यकता आहे.
• योग्य क्रियांनी षट्चक्र (सहा चक्रांचे) द्वार उघडून कुंडलिनीला सहस्रार चक्रापर्यंत नेणे म्हणजे योग्याची / साधकाची पूर्ण सिद्धी होय.

कुंडलिनी जागृत झाल्यावर पहिला आवाज ‘नाद’ निर्माण होतो.

नादाचे तीन प्रकार असतात — महानाद,  नादान्त, निरोधिनी. या नादांमधून दिव्य प्रकाश निर्माण होतो आणि महा बिंदू दृश्यमान होतो. महाबिंदू म्हणजेच प्रकाशाचे प्रकट स्वरूप असते. 

चक्र आणि त्यांचे स्वरूप

शरीरातील सहा प्रमुख चक्र हे कमळाच्या आकाराचे मानले जातात, परंतु त्याच्या पाकळ्यांची संख्या वेगवेगळी असते—

ही चक्रे पंचमहाभूतांशी संबंधित आहेत

चक्र आणि पाच तत्वे

चक्रध्यानाचे फायदे

मूलाधार चक्राचे ध्यान – व्यक्ती प्रभावशाली वक्ता होते, आनंदी राहते, आरोग्य सुधारते आणि काव्य-प्रबंधात निपुण होते. राहणीमान चांगले बनते. समाजाला प्रिय बनते.

स्वाधिष्ठान चक्राचे ध्यान – अहंकार, वासना आणि मानसिक दोष नाहीसे होतात. साधक मोहाला उत्तमपणे हाताळू शकतो आणि साहित्यनिर्मितीत आव्हानात्मक कामात कुशल होतो. क्रिएटिव्हिटी वाढते.

मणिपूर चक्राचे ध्यान – शक्ती वाढते, व्यक्ती स्वतःचे संरक्षण करु शकते आणि वक्तृत्व चातुर्य मिळते.

अनाहत चक्राचे ध्यान – योगसिद्धी व आत्मज्ञान प्राप्त होते, आणि इंद्रियसंयम मिळतो. साधकातून प्रेम पाझरते.

विशुद्ध चक्राचे ध्यान – व्यक्ती ज्ञानी, उत्तम वक्ता, शांतचित्त, सर्वहितकारी, आरोग्यदायी, कलानिपुण आणि तेजस्वी बनते.

आज्ञा चक्राचे ध्यान – वाणी प्रभावी होते आणि शब्द सामर्थ्य प्राप्त होते. आकलन शक्ती वाढते.

सहस्रार चक्राचे ध्यान – योगी मोक्ष व मुक्ती अनुभवु शकतो करतो, त्याला अमरत्वाची प्राप्ती होते, आणि अंतराळात गमन करण्यास सक्षम होतो.

कुंडलिनी जागृती आणि अंतिम मोक्ष

जेव्हा कुंडलिनी शक्ती जागृत होते, तेव्हा ती शरीरातील दोष, विषद्रव्य आणि अपायकारक व घातक पदार्थ नष्ट करते. तिचे वरच्या दिशेने (उर्ध्व) गमन होताच शरीरातील सर्व हालचाली आणि चयापचय क्रिया प्रभावित होतात. शरीराला स्थैर्य प्राप्त होते. कुंडलिनी शेवटी सहस्रार चक्रात प्रवेश करताच योगी मोक्ष अनुभव प्राप्त करतो. चक्रांमध्ये दिसणारा प्रकाश किंवा दिव्य ज्योती हे कुंडलिनी जागृतीचे लक्षण आहे. 

संत ज्ञानेश्वरांनी ज्ञानेश्वरी (भावार्थदीपिका) या ग्रंथात कुंडलिनी शक्तीचे सुंदर वर्णन केले आहे. त्यांनी सहावा अध्याय – ध्यानयोग मध्ये कुंडलिनी जागृतीचा उल्लेख केला आहे. खाली ज्ञानेश्वरीतील कुंडलिनी शक्तीवरील काही ओव्या दिल्या आहेत

ज्ञानेश्वरीतील कुंडलिनी शक्तीचे वर्णन (अध्याय ६, ओवी १९१-२००)

ऐसे हे सुषुम्नावाहू ।
तेथें गुंफलीं शक्ति निःसंदेहू ।
जेथें तेथेंचीं संचारूं ।
तरी तेथें निरोधिलें ॥ १९१ ॥

तीचि शक्ती कुंडलिनी ।
म्हणौनि निजरंध्रें जाईनी ।
आतां तयासि भोगिलें मनीं ।
तरि समर्पेल कां ? ॥ १९२ ॥

वाजविता वाजापेटी ।
सप्तसुरांचे होती ।
ऐसें तिला निर्गती ।
जाती ऐकावया ॥ १९३ ॥

म्हणौनि तेथें कुंडलिनी ।
धावोनि जाई सकळ रंध्रीं ।
आणि येई सुषुम्ना वारीं ।
चढोनि जाई ॥ १९४ ॥

येर तिजपरी ठेविली ।
तरि उमटेल कां स्वराळी ।
म्हणौनि ती सजीव केली ।
निजरंध्रें ॥ १९५ ॥

तीच्या स्वरानें जागति ।
सप्तलोक आणि सप्तपाताळीं ।
येर बाहेर वाजविली ।
तरि कां उडे म्हणावें ॥ १९६ ॥

कुंडलिनी जागृतीची ओळख सोप्या शब्दात करून देण्याचा प्रयत्न या लेखांमध्ये मी केलेला आहे आपल्याला हा लेख कसा वाटला याबद्दल नक्कीच कळवावे. कुंडलिनी या अतिशय महत्त्वपूर्ण गहन विषयावरील हा लेख इत्यंभूत वाचल्याबद्दल आपणा सर्वांचे खूप खूप आभार.

लेख आवडल्यास जरुर कळवावे. लेखाचे copyrights फक्त माझ्याकडे आहेत. copyright चा भंग करु नये. म्हणजेच कोणताही स्क्रीनशॉट काढू नये. तसेच copy paste करू नये. या लेखाची लिंक तुम्ही शेअर करू शकता. धन्यवाद.

Dr. Sunetra Javkar 9820373281 ©
Hypnotherapist, Mind Counselor, Naturopath, Past Life Regression & Crystal Healing Therapist. QUANTUM HOLISTIC HEALTH.